"Mensen komen in je leven voor een reden, een seizoen of een leven lang. Weet jij al in welke categorie jouw relaties vallen?"
— Maya Angelou
Onveilige relaties, hoe ga jij ermee om?
Leren kijken met zachtheid, kiezen met kracht, en verbinden met bewustzijn
Er zijn mensen bij wie je oplaadt, alsof je na een wandeling in de zon thuiskomt. En er zijn mensen bij wie je krimpt. Bij wie je stem kleiner wordt, je adem hoger gaat zitten. Je zegt ja terwijl je nee voelt, je glimlacht terwijl je eigenlijk wil vertrekken.
Het kan gaan om je relatie met familie, je ouders, je vrienden, collega's of manager of zelfs je partner.
Een veilige relatie begint bij jezelf. Door te voelen wat klopt – en wat niet. Door mild te kijken naar jezelf én de ander. Door te kiezen voor wat voedt, in plaats van wat vertraagt.
Onveilige relaties: hoe herken je ze?
Niet elke lastige relatie is onveilig. Af en toe frictie hoort bij echte verbinding. Maar als een relatie structureel energie kost, je autonomie aantast of je gevoel van eigenwaarde langzaam ondermijnt, dan is het tijd om stil te staan. Wat gebeurt hier écht?
Passieve agressiviteit en grensoverschrijdend gedrag gaan nog een stap verder. Dan is het echt zaak om grenzen te stellen en afstand te nemen.
We gaan in dit artikel eerst in op onveilige relaties in algemene zin, en daarna ook op grensoverschrijdend gedrag.
7 kenmerken van onveilige relaties (en hoe je ermee omgaat)
- Je voelt je vaak uitgeput na contact
Onveilige relaties kosten energie. Je merkt dat je op adem moet komen na een gesprek, bezoek of vergadering.
*Wat te doen: Observeer en doseer. Laat het contact even bezinken en wees eerlijk naar jezelf: wat gebeurt er in je lichaam na contact? Baken af – tijd en emotioneel. - Er is geen ruimte voor jouw gevoelens of grenzen
Als jij je uitspreekt, krijg je te horen dat je ‘te gevoelig’ bent. Je gevoelens worden gebagatelliseerd of genegeerd.
* Wat te doen: Leer jezelf aan dat jouw grenzen legitiem zijn. Oefen met kleine ‘nee’s’ en check wie er ruimte maakt – en wie niet. - Je moet je anders voordoen om ‘erbij’ te horen
Je past je gedrag of mening aan om conflicten te vermijden of geaccepteerd te worden.
* Wat te doen: Vraag jezelf af: wat zou ik nu doen of zeggen als ik 100% mezelf mocht zijn? En durf stapje voor stapje dat wél te doen. - Er is sprake van manipulatie of emotionele chantage
Je wordt onder druk gezet, schuld aangepraat of omgekocht met ‘liefde’.
* Wat te doen: Herken de patronen zonder oordeel, maar wees glashelder: jouw emotionele vrijheid is niet onderhandelbaar. - De ander toont weinig of geen zelfreflectie
Excuses blijven uit. Je krijgt de schuld of wordt gaslighted. * Wat te doen: Realiseer je dat het niet jouw taak is om de ander bewust te maken. Je kunt alleen uitnodigen – maar niet afdwingen.
- Er is een patroon van aantrekken en afstoten
De relatie voelt als een achtbaan: periodes van nabijheid worden afgewisseld met afstand en verwarring.
* Wat te doen: Doorbreek de cyclus. Kies voor stabiliteit – zelfs als dat betekent dat je afstand neemt. - Je voelt je kleiner, onzekerder of minder waard
Een onveilige relatie tast je zelfbeeld aan. Je durft minder, twijfelt meer.
* Wat te doen: Werk aan jouw zelfvertrouwen buiten de relatie. Zoek steun bij mensen die je écht zien, of bij een therapeut of coach.
Hechting: de bril waardoor je naar relaties kijkt
“We zien de wereld niet zoals hij is, maar zoals wij zijn.” – Anaïs Nin
We denken vaak dat we nuchter waarnemen. Maar iedereen kijkt door een eigen filter. Een bril gevormd door je jeugd, je hechtingservaringen, je overtuigingen over wat liefde is. En die bril bepaalt hoe jij je verhoudt tot anderen.
Sommige mensen hebben geleerd dat nabijheid veilig is – zij zijn meestal veilig gehecht. Anderen leerden dat je vooral voor jezelf moet zorgen (vermijdend), of dat je voortdurend moet checken of de ander je nog ziet (angstig). En sommigen balanceren chaotisch tussen die twee.
Wat je stijl ook is: het beïnvloedt hoe jij reageert op onveiligheid. Stel je grenzen gemakkelijk vast? Of vertoon je zelf 'onveilig' gedrag naar jezelf toe? Vlucht je? Word je pleaser? Ga je de controle pakken? Of sluit je je af?
Bewustwording is de eerste stap. Niet om jezelf te veroordelen, maar om keuzevrijheid te creëren. Je hoeft niet automatisch te blijven doen wat je altijd deed. Wil je meer leren over onveilige hechting en hoe je eigen en andermans gedrag herkent? Lees dan meer op de pagina over Hechtingspatronen!
Leren kiezen in plaats van reageren
In plaats van direct te breken met een relatie die niet goed voelt, kun je jezelf de vraag stellen: wat is míjn behoefte in dit contact? Wil ik verbinding – maar op andere voorwaarden? Wil ik begrenzen zonder de ander te verliezen? Of wil ik misschien meer afstand, om mezelf weer te kunnen horen?
Er is geen ‘one size fits all’. Maar er zijn wel manieren om steviger te staan in relaties die onveilig aanvoelen:
- Herken je patroon. Wat is jouw reflex als het spannend wordt? Ga je pleasen, vluchten, overcompenseren?
- Spreek jezelf uit – zacht en duidelijk. Zeg niet: “Jij doet altijd…” maar: “Ik merk dat ik weinig energie krijg van onze gesprekken.” Klopt het dat je <................> . Ik heb behoefte aan meer <..............> in onze gesprekken.
- Bescherm je energie. Dat mag. Ook als de ander je collega, partner of ouder is. Tijdelijk minder contact kan helend zijn.
- Oefen met afstand nemen zonder schuldgevoel. Iemands verhaal erkennen betekent niet dat jij alles moet dragen.
- Vertrouw op je lichaam. Je lijf liegt niet. Spanning, buikpijn, druk op je borst: het zijn signalen. Neem ze serieus.
- Zoek spiegels die je helpen. Een coach, een therapeut, een vriend(in) die je herinnert aan wie jij bent.
Best practices bij onveilige situaties
- Schrijf van je af. Relaties zijn soms verwarrend. Schrijven geeft lucht én inzicht.
- Werk met een coach of therapeut. Systemisch werk, innerlijk kindwerk of therapie gericht op doorbreken van onveilige hechting kan helpen oude patronen los te maken.
- Oefen met verbindende communicatie. Geweldloze communicatie (Marshall Rosenberg) is een krachtige tool om eerlijk én verbindend te spreken.
- Visualiseer je grenzen. Stel je een cirkel rond jezelf voor. Wat mag erin? Wat blijft erbuiten?
- Gebruik stilte als kracht. Niet elke reactie verdient een tegenreactie. Soms is stilte het krachtigste antwoord.
Feedback: de sleutel tot verandering (of duidelijkheid)
Feedback geven in een onveilige dynamiek is spannend. Je weet niet hoe de ander zal reageren. Toch kan het de deur openen naar verandering – of helderheid brengen over de grenzen.
Geef jezelf toestemming om te wachten. Soms heb je eerst tijd nodig om te voelen, te observeren, te begrijpen wat er nu echt gebeurt. En ook dat is oké.
Wacht anderzijds ook weer niet oneindig op het perfecte moment. Kies een rustige setting, spreek vanuit jezelf, blijf bij jouw ervaring. “Ik voel me vaak uitgeput na onze gesprekken, en ik wil begrijpen waar dat vandaan komt.”
Als de response niet is wat je hoopte en de conclusie is dat meer afstand in de relatie beter is, dan is dat ook duidelijk. En misschien wel beter dan steeds koorddansen in je contact!
Loslaten: soms een daad van liefde
Sommige relaties kun je niet repareren. Hoeveel therapie of gesprekken je er ook op loslaat. Soms is het contact simpelweg te beschadigd, te ongelijk, te pijnlijk geworden.
En dan mag je kiezen voor jezelf. Niet uit egoïsme, maar uit zelfliefde. Afscheid nemen is niet altijd definitief. Maar wel een manier om opnieuw je plek in te nemen, je stem te hervinden, je hart te beschermen.
Omgaan met grens overschrijdend gedrag
Soms zijn relatieproblemen geen kwestie van 'leren communiceren' of 'werken aan verbinding', maar signalen van iets veel ernstigers: een situatie die daadwerkelijk onveilig is.
Denk aan fysiek of verbaal geweld, manipulatie, het opzettelijk negeren of isoleren van de partner, of het dreigen met zelfbeschadiging om controle uit te oefenen.
In zulke gevallen is het belangrijk om te erkennen dat dit geen 'ruzie' of 'misverstand' is — maar gedrag dat je grenzen en veiligheid aantast.
Herken de signalen van onveiligheid
- Fysiek geweld: slaan, duwen, knijpen, dingen kapot maken.
- Seksueel opdringen: ongewenste aanrakingen, 'd**k-pics' of ongevraagde expliciete beelden of appjes.
- Emotionele manipulatie: dreigen met zelfbeschadiging of suïcide als je grenzen aangeeft of weg wil gaan.
- Systematisch negeren: wekenlang stilzwijgen als straf of manier om controle te houden.
- Controlerend gedrag: bepalen wat je doet, met wie je contact hebt, waar je bent.
- Intimideren of dreigen: met woorden, blikken, houding of stiltes.
Herken de signalen van passieve agressiviteit
Passieve agressiviteit is vaak moeilijk te herkennen, omdat het gedrag indirect en subtiel is. Denk aan sarcastische opmerkingen, stilzwijgen als straf, uitstelgedrag of dingen “per ongeluk” vergeten. Iemand zegt bijvoorbeeld “Het maakt mij niet uit, doe maar wat jij wilt,” maar klinkt ondertussen duidelijk geïrriteerd.
Deze tegenstrijdigheid tussen woorden en houding is een belangrijk signaal. Door alert te zijn op deze signalen kun je beter begrijpen wat er echt speelt in de communicatie.
Wat je bij onveiligheid en agressie kunt doen
- Erken het als onveilig gedrag. Het is niet jouw schuld. Je verdient respect, veiligheid en ruimte om jezelf te zijn.
- Praat met iemand die je vertrouwt. Denk aan een vriend(in), familielid of vertrouwenspersoon op werk of school.
- Zoek professionele hulp. Er zijn hulpverleners en organisaties gespecialiseerd in huiselijk geweld en psychische mishandeling. In Nederland kun je bijvoorbeeld terecht bij Veilig Thuis.
- Maak een veiligheidsplan. Als je je niet veilig voelt om meteen te vertrekken, bedenk dan alvast waar je naartoe zou kunnen, wat je nodig hebt en wie je kunt bellen.
- Dreigingen met zelfbeschadiging? Dat is heftig en verwarrend. Maar jij bent niet verantwoordelijk voor andermans gedrag. Bel bij zorgen 113 (zelfmoordpreventie) of raadpleeg hulpinstanties.
Soms kun je wat steun gebruiken
Soms zijn de patronen diep. En raak je verstrikt in je eigen loyaliteiten, overtuigingen of innerlijke strijd. Dan is het waardevol om hulp in te schakelen.
Een therapeut of coach kan je helpen om te begrijpen waar jouw patronen vandaan komen. Om nieuwe taal te vinden. Nieuwe keuzes te oefenen. En bovenal: om weer contact te maken met je innerlijke kompas.
* Aanraders uit de praktijk:
- “De fontein – vind je plek” – Els van Steijn
- “Houd me vast” – Sue Johnson
- “Attached” – Amir Levine
- “De kracht van kwetsbaarheid” – Brené Brown
Reflectie: Welke relatie vraagt vandaag jouw aandacht?
Ga eens rustig zitten. Sluit je ogen. En stel jezelf deze vragen:
- Welke relatie in mijn leven kost me structureel energie?
- Waar pas ik me steeds aan ten koste van mezelf?
- Waar verlang ik naar oprechte verbinding – maar weet ik niet hoe?
- Welke relatie mag ik losser laten?
- En… met wie wil ik juist meer échte verbinding aangaan?
