In de wereld van persoonlijke groei en relaties komen we vaak de termen ‘narcisme’ en ‘egocentrisme’ tegen. Maar wist je dat deze eigenschappen vaak terug te leiden zijn naar een onveilige hechtingstijl?
Onze vroege ervaringen met liefde en verbinding vormen een blauwdruk voor hoe we ons later in het leven gedragen, inclusief hoe we met onszelf en anderen omgaan. De uitleg over de 3 basisvormen van onveilige hechting, en gerelateerde (belemmerende) overtuigingen en valkuilgedrag, vind je op de 7Qi Coaching Hechtingstijl pagina.
In dit artikel staan we eerst kort stil bij het verschil tussen egocentrisme en narcisme omdat tegenwoordig nogal gemakkelijk een etiket 'narcisme' wordt geplakt. Daarna leggen we uit hoe narcisme en egocentrisme gekoppeld kunnen zijn aan een onveilige vermijdende hechtingstijl, hoe je herkent of jouw gedrag voortkomt uit een hechtingspatroon, en wanneer therapie een waardevolle stap kan zijn.
Wat is het verschil tussen Narcisme en Egocentrisme?
Egocentrisme betekent simpelweg dat iemand primair gefocust is op zichzelf. Dit is niet per definitie problematisch; gezonde zelfzorg en het stellen van grenzen vallen ook onder egocentrisme. Narcisme daarentegen is een extreme vorm waarbij empathie tonen ontbreekt (*) en er een diepgewortelde behoefte is aan controle en aan bewondering.
|
Gezond Egocentrisme |
Ongezond Egocentrisme (Narcistisch Gedrag) |
|
Kan 'nee' zeggen zonder schuldgevoel |
Verwacht speciale behandeling |
|
Stelt duidelijke grenzen |
Gebruikt anderen voor eigen gewin |
|
Heeft empathie voor anderen |
Heeft weinig of geen empathie activatie |
|
Zelfbewust en reflecterend |
Weigert verantwoordelijkheid te nemen |
|
Zorgt goed voor zichzelf en relaties |
Manipuleert om eigen doelen te bereiken |
Hechtingsstijlen en Hun Verband met Narcisme en Egocentrisme
Hechtingsstijlen ontstaan in de kindertijd door de interactie met verzorgers. Deze stijlen beïnvloeden hoe we intimiteit, zelfbeeld en relaties ervaren. De vier belangrijkste hechtingsstijlen zijn:
- Veilige hechting – Mensen met een veilige hechtingsstijl voelen zich comfortabel in relaties en hebben een gezond evenwicht tussen afhankelijkheid en autonomie. Lees er meer over in het artikel over veilige hechting
- Angstig-preoccupatie hechting – Deze mensen zoeken vaak bevestiging en kunnen onzeker zijn over relaties. Lees er meer over in het artikel over pleasen en over-performen
- Vermijdende hechting – Zij waarderen onafhankelijkheid en kunnen moeite hebben met emotionele verbinding. Kunnen bindingsangst tonen en manipulerend gedrag.
- Gedesorganiseerde hechting – Een mix van angst en vermijding, vaak voortkomend uit trauma. (meer weten? Lees dan de blog over gedesorganiseerde hechting!)
Je aandacht naar jezelf richten, je eigen succes, je eigen geluk zo nodig ten koste van anderen is een aangeleerd overlevingsmechanisme. Richten op de ander was (te) pijnlijk of gaf gevoelens van onwaardigheid waardoor je besloot te focussen op jezelf. Het is dus een vorm van vluchten/vermijden en daarom ingedeeld bij stijl 3 of stijl 4.
Egocentrisme, Narcisme en de Vermijdende/Gedesorganiseerde Hechtingsstijl
Egocentrisme komt vaak voort uit een vermijdende of gedesorganiseerde hechtingsstijl. Een kind dat in een omgeving van egocentrische ouder(s) of (te) hoge prestatie waardering opgroeit, kan zichzelf beschermen door minder focus op ouders/anderen en meer focus op de eigen belevingswereld en (wens)gedachten te richten.
Narcisme (vooral pathologisch narcisme, zoals Narcistische Persoonlijkheidsstoornis – NPS) komt vaak voort uit een vermijdende of gedesorganiseerde hechtingsstijl. Een kind dat emotioneel verwaarloosd is of alleen liefde kreeg bij prestaties, kan zichzelf beschermen door een masker van grandioosheid te ontwikkelen. Dit leidt tot een onvermogen om kwetsbaarheid te tonen en diepe emotionele relaties aan te gaan.
Beide coping mechanismen 'nestelen' zich in het onderbewustzijn van betrokkene die aanleert dat coping gedrag (zelf focus en afschermen kwetsbaarheid) plezierig 'voelt' en daarmee voorkeur heeft.
(*) Egocentristen en in sterkere mate Narcisten hebben wel degelijk empathie maar kunnen cognitief besluiten om empathie niet in te zetten of te gebruiken. Zie ook Valleria Gazzola/Christian Keysers, volkskrant, 15-2-25 (neuro) wetenschap katern, of dit toelichtende TedX filmpje van Valleria.
Hoe herken je narcisten en egocentristen in relaties en op het werk?
Egocentristen: (gebruik voor eigen gewin)
- In relaties: Egocentristen hebben een grote focus op zelf(realisatie) en succes ervaring, maar kunnen zodra ze erop gewezen worden en het belangrijk voor zichzelf achten, wel degelijk de focus naar een ander leggen en rekening met anderen houden.
- Op het werk: Egocentristen kunnen vooral gefocust zijn op hun eigen succes zonder per se anderen schade toe te brengen.
Narcisten: (misbruik voor eigen gewin)
- In relaties: Narcisten kunnen in het begin charmant en attent lijken, maar vertonen later manipulatief gedrag, gaslighting, en een gebrek aan echte emotionele verbinding.
- Op het werk: Een narcist kan extreem competitief zijn, anderen ondermijnen om er zelf beter uit te zien en slecht omgaan met feedback.
In beide gevallen ziet de Narcist de ander als een middel voor eigen gewin.
Hoe ga je er het beste mee om? Voor beiden geldt:
- Stel duidelijke grenzen en wees consistent in je communicatie.
- Laat je niet meeslepen in manipulaties en blijf bij je eigen gevoelens en behoeften.
- Zoek steun bij anderen, zodat je niet geïsoleerd raakt in een giftige dynamiek.
- Overweeg afstand te nemen als de relatie of samenwerking schadelijk voor jezelf wordt.
De Aantrekkingskracht tussen Angstig Gehechte Pleasers en Narcisten
Een veelvoorkomende dynamiek is die tussen angstig gehechte mensen (pleasers) en narcisten. De angstig gehechte persoon verlangt naar liefde en bevestiging, en negeert daarbij zelfs regelmatig eigen grenzen, terwijl de narcist juist iemand nodig heeft die zichzelf wegcijfert en bewondering geeft. Dit leidt tot een vicieuze cirkel: de pleaser probeert steeds harder de liefde van de narcist te winnen, terwijl de narcist emotioneel afstandelijk en manipulatief blijft.
Voorbeeld 1: Ingrid en Henk
Ingrid is een charmante, zelfverzekerde vrouw die gewend is te krijgen wat ze wil. Henk is een lieve, zorgzame man die moeite heeft met grenzen stellen en bang is om afgewezen te worden. In het begin van hun relatie overspoelt Ingrid hem met aandacht en complimenten. Henk voelt zich eindelijk gewaardeerd en geliefd. Maar na een tijdje begint Ingrid afstandelijk te worden. Ze reageert minder op zijn berichten en maakt kleinerende opmerkingen als hij aangeeft dat hij zich onzeker voelt.
Henk probeert harder zijn best te doen: hij koopt cadeautjes, past zich steeds meer aan Ingrid haar wensen aan en verontschuldigt zich zelfs als zij boos wordt, ook al weet hij niet waarvoor. Ingrid waardeert dit niet, maar gebruikt het als een manier om controle over hem te houden. Wanneer Henk aangeeft zich ongelukkig te voelen, reageert Ingrid met: “Je bent gewoon te gevoelig, je verpest altijd de sfeer.” Dit zorgt ervoor dat Henk aan zichzelf gaat twijfelen en nog meer zijn best doet om Ingrid tevreden te stellen.
Dit patroon kan eindeloos doorgaan, tenzij Henk inziet dat Ingrid hem niet de liefde en erkenning kan geven die hij nodig heeft en besluit zijn eigenwaarde niet langer afhankelijk te maken van haar goedkeuring.
Risico’s van deze dynamiek
- De pleaser raakt uitgeput en verliest zichzelf in de relatie.
- De narcist zal nooit de liefde en waardering geven die de pleaser nodig heeft.
- Het kan leiden tot een patroon van emotionele afhankelijkheid en zelftwijfel.
Hoe doorbreek je dit patroon?
- Word je bewust van je hechtingsstijl en hoe deze je keuzes beïnvloedt.
- Leer gezonde grenzen te stellen en je eigenwaarde niet te laten afhangen van de goedkeuring van anderen.
- Overweeg therapie of coaching om te werken aan je hechtingsstijl en relatiepatronen.
Voorbeeld 2: Hans en Frank
Hans is een succesvolle manager met een sterke drang naar controle en erkenning. Frank is een loyale en hardwerkende medewerker die graag goedkeuring zoekt en moeite heeft met ‘nee’ zeggen. Hans verwacht dat zijn team altijd 110% geeft en kleineert medewerkers die in zijn ogen niet hard genoeg werken.
Frank werkt steeds harder om Hans tevreden te stellen. Hij neemt extra taken op zich, werkt overuren en doet zijn uiterste best om erkenning te krijgen. Maar Hans vindt het nooit goed genoeg. Wanneer Frank een fout maakt, krijgt hij een harde uitbrander en wordt hij publiekelijk bekritiseerd. Dit zorgt ervoor dat Frank zich steeds onzekerder voelt en nog harder gaat werken om de goedkeuring van Hans te winnen.
Uiteindelijk leidt de constante stress en het gevoel van mislukking tot een burn-out bij Frank. Hij voelt zich leeg en waardeloos, terwijl Hans geen enkele verantwoordelijkheid neemt en simpelweg een nieuwe ‘pleaser’ zoekt in het team.
Hoe voorkom je dit?
- Leer gezonde grenzen stellen en zeg ‘nee’ als je overbelast raakt.
- Zoek externe bevestiging, bijvoorbeeld bij collega’s of een coach.
- Realiseer je dat je eigenwaarde niet afhankelijk is van de goedkeuring van een autoriteitsfiguur.
- Overweeg een andere werkomgeving als de situatie structureel ongezond blijft.
Wanneer Is Coaching / Therapie zinvol en/of nodig?
Als je merkt dat je relaties vaak mislukken, je moeite hebt met empathie of je emotioneel afgesloten voelt, kan coaching en/of therapie een belangrijke stap zijn. Dit helpt om patronen te doorbreken en gezondere relaties te ontwikkelen.
Hoe Moedig Je een egocentrisch/narcistisch Iemand aan Therapie te Overwegen?
- Benadruk de voordelen, zoals meer zelfbewustzijn en betere relaties.
- Gebruik geen verwijten, maar stel open vragen: “Heb je ooit overwogen waar je behoefte aan erkenning vandaan komt?”
- Geef voorbeelden van hoe therapie heeft geholpen bij anderen zonder te pushen.
- Creëer een veilige ruimte waarin iemand zelf tot inzicht kan komen.
Narcisme en egocentrisme hebben vaak een diepere oorzaak in onze hechtingsstijl. Door inzicht te krijgen in deze verbinding, kun je werken aan gezondere relaties met jezelf en anderen. Therapie kan een waardevol hulpmiddel zijn om hardnekkige patronen te doorbreken en een meer vervullend leven te leiden. Al zal een Narcist weinig voelen voor therapie. Hij/Zij vindt zichzelf doorgaans immers niet het probleem maar een ander. Maar juist ook voor een Egocentrist/Narcist kan therapie deuren openen naar een leven met meer levensgeluk!
Doorbreken van de egocentrist/narcist - pleaser dynamiek
In een relatie tussen egocentrist en pleaser bestaat vaak een complexe dynamiek van intense momenten. Na een vaak mooie beginperiode zal een dynamiek met ups en downs ontstaan. De narcist zal weinig trek hebben zijn/haar gedrag bespreekbaar te maken. Maar enkel een relatie waarbij beide partners kunnen en mogen groeien is gezond. De pleaser kan leren grenzen te stellen en aan eigenwaarde te werken. De narcist heeft vaak het inzicht nodig dat coaching of therapie ook betekent dat hij/zij deel heeft in de dynamiek en de keuze heeft voor herhalende patronen en een kans op scheiding bij uitblijven van verandering.
Coachen van een Egocentrische of Narcistische manager
En in een werkrelatie is het belangrijk om te doorzien dat een egocentrische of narcistische manager / leider misschien op korte termijn dingen kan doorbreken of bereiken, maar voor de langere termijn bestaat er een groot risico voor conflicten (met andere ego centrische managers), vertrouwensbreuken, en ziekteverzuim onder medewerkers. Voor duurzame klantrelaties en duurzame optimale medewerker prestaties is het belangrijk om dit tijdens jaargesprekken of functioneringsgesprekken te bespreken en om aan te sturen op een coaching traject.
Al zal een egocentrische of zelfs narcistische manager daar in eerste instantie weinig voor voelen en het probleem bij anderen leggen. De enige manier is het benoemen van inhoudelijke zakelijke voorbeelden (zonder daarbij medewerkers in een moeilijke positie te brengen), te wijzen op de voordelen van zelfbewustzijn, meer empathisch inzicht en gedrag, en het stellen van een voorwaarde voor verdere groei en ontwikkeling.
Een (voorzitter raad van) bestuur is verantwoordelijk voor werkelijk leiderschap in een organisatie en optimale inzet van een manager/management team. Coaching van managers met egocentrische of zelfs narcistische trekken is een uiting van verantwoord leiderschap.
Maar uiteindelijk willen mensen wel veranderen maar niet veranderd worden. Dus enkel als de manager zijn eigen gedrag doorziet en open staat voor verandering is coaching (of therapie) zinvol. Ook is het belangrijk de coaching doelstelling gezamenlijk te formuleren en met de coach te bespreken. Een narcistische leider kan namelijk als de beste manipuleren en maskeergedrag tonen. Ook bij zijn coach / begeleider.
Wil de manager niet meewerken aan een dergelijk ontwikkeltraject dan is afscheid nemen onvermijdelijk.
Iedere stap is een eerste stap in een proces van verandering
Wil je meer inzicht in jouw hechtingsstijl en hoe deze jouw relaties beïnvloedt? Overweeg coaching of therapie om jouw patronen te ontdekken en gezonde verbindingen op te bouwen! Dat is een investering waar je je hele leven iets aan hebt! Besef dat onveilige hechting een vorm van (jeugd) trauma is en informeer vooraf of je coach/therapeut ervaring heeft met hechtingspatronen. Bij voorkeur combineer je jouw therapie met trauma therapie / lichaamswerk (wil je hier meer over weten? Lees dan ook het artikel over onveilige hechtingspatronen doorbreken.
